Afgelopen zondag probeerde Arjen Lubach in het televisieprogramma “Zondag met Lubach” iemand van Facebook aan tafel te krijgen. Hij wilde hun verantwoording af laten leggen voor de keuzes die ze maken voor het publiceren en censureren van nieuws. De vergelijking die Lubach maakt met kranten gaat echter niet op. Ook Facebook maakt een denkfout in hun reactie.
Waarom heeft Arjen Lubach geen gelijk?
Arjen vroeg ook een aantal hoofdredacteuren van grote kranten of ze bereid waren zich te verantwoorden voor hun nieuwsselectie. Vrijwel allemaal waren ze bereid dat te doen.
De reden dat ze dat niet alleen willen, maar ook kunnen doen is, omdat ze dan verantwoording afleggen voor de keuzes en de werkzaamheden van hun redactie. Die redacties zijn verantwoordelijk voor de volledige inhoud van het nieuwsmedium: zij bepalen wat “nieuws” is.
Bij Facebook werkt dat anders. Er is geen grootschalige nieuwspublicerende redactie. Alle inhoud wordt geschreven door de lezers, niet door het platform zelf. In principe wordt de definitie van “nieuws” op Facebook niet bepaald door een centrale redactie, maar door die berichten die vaak geklikt, gelinkt en geliked worden. De bepaling van de nieuwswaarde is daar dus een soort democratisch proces.
Dat is vermoedelijk ook waar de woordvoerder van Facebook het over heeft als ze stelt dat zij geen hoofdredacteur (“oempaloempa”??) hebben die verantwoording kan afleggen. Zij geeft aan dat nieuws wordt geselecteerd door een algoritme.
Keuzes verantwoorden kan (én moet) een organisatie doen, als ze die keuzes ook zelf maken. Keuzes maken is bij de kranten en omroepen het werk van de redactie, dus kan een hoofdredacteur verantwoording afleggen. De keuzes op Facebook worden gemaakt door haar gebruikers. Daarmee kan zij als platform dus geen verantwoording nemen voor de kwaliteit van het nieuws.
Deze redenering brengt hun in de comfortabele positie dat op hun platform van alles kan gebeuren waarvoor ze geen verantwoording hoeven af te leggen.
Maar die redenering is voor Facebook weer iets té gemakkelijk.
Waarom heeft Facebook ook geen gelijk?
Ondanks dat ze zo goed als niks zelf publiceren beïnvloeden ze wel degelijk wat er wel en niet is wordt gelezen. Dat doen ze op tenminste twee manieren:
Het algoritme
Facebook heeft een algoritme dat bepaalt hoeveel kliks, links en likes nodig zijn om een bericht meer op de voorgrond te laten verschijnen – nieuws te maken. Dat algoritme is natuurlijk wel de verantwoordelijkheid van Facebook. Zelfs al zou het geen algoritme zijn met harde criteria, maar iets dat is gebaseerd op machineleren of kunstmatige intelligentie, dan blijft de werking van dat algoritme nog steeds hun verantwoordelijkheid. Ze dragen niet alleen verantwoording voor dát het werkt, maar ook voor de manier waarop het werkt.
Censuur
Doordat Facebook huisregels hanteert over wat er wel en wat er niet geplaatst mag worden beïnvloedt Facebook de inhoud van het platform. Het stellen van regels op zich is al een punt waarover ze verantwoording zou kunnen afleggen.
Het handhaven van die regels vraagt ook nog eens om een beoordeling. En of die beoordeling nou plaatsvindt door een ander algoritme of door een team van mensen, in beide gevallen is de beoordeling de verantwoordelijkheid van Facebook.
De redactie krijgt een andere rol
Een redactie moet zijn keuzes kunnen verantwoorden. Het gaat daarbij wel om de keuzes die ze zelf gemaakt hebben. Bij kranten en omroepen is dat hetgeen ze zelf produceren, publiceren en uitzenden. Bij Facebook gaat het om de filters die ze toepassen om publicaties meer of minder onder de aandacht te brengen, of zelfs te verwijderen.
Kortom: De vergelijking die Lubach maakt klopt niet, de reactie van Facebook al helemaal niet.